26 Kasım 2005, Dünya Cumartesi Pazar

“Üç Boyutlu Televizyon” Gerçek Oluyor

Bugüne kadar hiç kimsenin aklına herhalde bu üç boyutlu görüntülerin televizyonlarda uygulanacağı gelmemiştir. Ta ki Levent Onural adında bir bilim adamı bu teknolojinin üzerinde çalışmaya başlayıncaya kadar.

Levent Onural, Bilknet Universitesi Elektronik-Elektronik Bölümü’nde öğretim üyesi. Amacı ise televizyonlarımızı iki boyutlu görüntüden kurtarıp üç boyutlu görüntü elde etmek. Parasını Avrupa Birliği fonlarından alıyorlar. Yetişmiş elemanlarını ise doktora öğrencilerinden temin ediyor. Hedefini ise çoktan belirlemiş 2008’de ilk üç boyutlu televizyon yayını yapabilmek.
Onural ise tam 24 yıldır üç boyutlu televizyona alt yapı oluşturacak teknik konularla uğraşıyor. Bu fikir aklına nereden gelmiş diye soracak olduğunuz zaman ise bir zamanların o ünlü çikolata reklamındaki gibi “Hiç aklımdan çıkmadı ki” diyor.

Ancak, şu anda fiilen uğraştığı projenin baştan sona tüm teknik konularını içeren büyük çaplı ve çok kişinin katıldığı bir projenin ortaya çıkması için belli koşulların oluşması gerekmiş öncelikle. Bu koşullardan en önemlisi de, çok geniş bir bilimsel ve teknik yelpazedeki gelişimlerin bu tür zor bir işi kaldırabilecek olgunluğa erişmiş olması.

Bu olgunluğu 1990’ların başından beri üç boyutlu televizyon kurallarına ilgiyi arttırdığını söyleyen Onural, özellikle son on yılda Uzakdoğu’da, Avrupa’da ve ABD’de bu tür araştırma gruplarının hızla ortaya çıkmaya başladığını belirtiyor.

PARASAL DESTEK AB’DEN

Projenin şu anda AB tarafından parasal olarak desteklemekte olduğunu söyleyen Onural, yedi Avrupa ülkesinden gelen on dokuz kurumun çalışmaya dahil olduğunu anlatılıyor. Projede toplam iki yüz kadar araştırmacı var. Bilkent Üniversitesi ise projenin koordinatörü ve yöneticisi. Çalışamaya katılan diğer ülke ise Almanya, İngiltere, Finlandiya, Yunanistan, Bulgaristan ve Çek Cumhuriyeti. Ancak Onural’ın belirttiğine göre, ağırlık Alman ve Türk ortaklarda. Projenin içinde üniversitelerin yanı sıra, araştırma merkezleri ve şirketler de var.

Türkiye’den koordinatör Bilkent Üniversitesi yanında Koç Üniversitesi, ODTÜ ve iki küçük teknoloji şirketi Momentum ve Yoğurt katılıyor.

NASIL ÇALIŞACAK?

Teknik olarak üç boyutlu televizyon sistemleri iki ana sınıfa ayırıyor. Stereoskopi ve holografi. Bunlardan stereoskopi nispeten insan görme sistemini algılama özelliklerini dayalı bir yöntem. İki boyutlu sistemlerdeki gibi her iki göze de aynı görüntüyü vermek yerine, her bir göze aynı üç boyutlu mekanın biraz farklı açılardan çekilmiş görüntüleri veriliyor bu sistemde.

Holografik yöntemde ise nesnelerin yokluğunda, o nesnelerden ortalama yayılacak ışığı tüm fiziksel özellikleriyle yeniden yaratabilme ilkesine dayanır. Bunu da şöyle açıklıyor Onural: “Etrafı görmek demenin esasen nesnelerden bize ulaşan ışığı görmek demek olduğu unutulmamalıdır. Dolayısı ile nesneler ortadan yok olsalar bile eğer onlardan gelecek ışığın aynısı üretilebilirse, bu ışığa bakan kişi nesnelere bakarken ne görecek ise, nesneler yok iken de aynı şeyi görecektir. Bu da bize aslı ile optik olarak tıpatıp bir üç boyutlu görüntü verecektir. Bizim projemizde, üç boyutlu televizyonunu her türlüsü ile ilgileniyoruz: amacımız her şeyden önce, karşılaştırmalı bilimsel yaklaşım ile tüm olası teknolojilere baştan sona gözden geçirmek. Bunu yaparken de, en olası biçimleri üzerinde yoğunlaşmak. Dolayısı ile tek bir üç boyutlu televizyon tekniğine odaklanmıyoruz.”

PROJE 2008’DE SONA ERECEK

Çalışmanın uzun soluklu bir projeler dizisinin ilk aşaması olarak görülmesi gerektiğinin altını çizen Levent Onural, projenin 2008 Ağustosu’nda sona ereğini açıklıyor. Ancak arzu edilen niteliklerde üç boyutlu görüntüler için zaman henüz erken. Bugünkü dijital televizyon görüntülerinin netliğinde bir görüntü elde edebilmek için en azından bir on yıl yoğun katılımlı araştırma-geliştirme çalışmaları gerekecek.

Levent Onural, bu aşamada işin teknolojik olduğu kadar politik bir boyutu olduğunu da vurguluyor: “Bugünkü hızlı devride bile bilimsel yeniliklerin laboratuar ortamlarından çıkıp ticarileşmesi 10-15 yıl alabilmektir. Telefon, televizyon gibi yaygın kullanılabilecek sistemlerde bu süreç, gerekli standardizasyon çalışmalarını tamamlanması ve büyük boyutlu ekonomik-politik kararların verilmesi aşamalarını da içerdiğinden daha da karmaşık ve uzundur. Bu tür geniş kapsamlı teknik AR-G iş birlikleri sonucunda onlarca hatta yüzlerce anahtar patentlerin ortaya çıkması beklenmelidir. Dolayısı ile bu patentlerin oluşturduğu fikri mülkiyet hakları konuları da oldukça karmaşıktır. Benzer örneklere cep telefonlarında, ve de sayısal televizyon sistemlerinde görülmüştür.”

Peki, Türkiye’de bu üç boyutlu görüntü hayallerini gerçeğe dönüştürecek kaynak ve yetişmiş insan gücü var mı? Levent Onural’a göre para konusunda Türkiye’nin şu anda bir sıkıntısı yokmuş. Projenin hala yürüyen aşaması için yeterli fon mevcut. Ancak yetişmiş insan gücü için aynı şeyi söylemek güç.

Üç boyutlu televizyon projesi için çalışacak nitelikli uzmanların sayılarının çok kısıtlı olduğuna dikkat çeken Onural, bu nedenle uluslararası iş birliğinin gündemde olduğunu hatırlatıyor. Türkiye’deki ekibe zaman zaman başka ülkelerden uzmanlarda transfer ettiklerini açıklayan Onural, bu konuda çalışan doktora öğrencilerine katkılarına dikkat çekiyor.

“Aynı bir sehpaya benzeyecek”
İşin tüm bu karmaşık teknolojik ve endüstriyel yanlarından sonra şimdi diyeceksiniz ki ‘Bu üç boyutlu televizyon denen şey neye benzeyecek? Tipi nasıl olacak?’ Levent Onural, ‘streoskopi’ tekniği ile çalışacak üç boyutların bugünkü plazma ve LCD ekranı televizyonlara benzeyeceğini söylüyor.

Ancak ‘holografik’ olanlar ise bambaşka bir görüntüye sahip olacak. Onural bu yeni televizyonların evlerimizde nasıl görüneceğini şöyle anlatıyor. ‘Holografik sistemlerde ışığın projeksiyonu ve bu projeksiyon sırasında bir optik maskeden geçerken fiziksel kırımımı esastır. Tam holografik bir üç boyutlu televizyon büyük olasılıkla bir sehpa görünümünde olacak. Alttan gelen ışık kırılarak sehpa üzerine gerçeğinden ayırt edilemeyecek üç boyutlu görüntü verecektir.’