Türkiye’de Enflasyonun ABC’si[*]

M. Hakan Berument

Türkiye’de enflasyon Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından aylık olarak hazırlanan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ve üç aylık hazırlanan Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) deflatötü ile takip edilmektedir.  Bununla beraber İstanbul Ticaret Odasının hazırladığı fiyat endekisleride bulunmaktadır.

 

TÜFE ve ÜFE nin hesaplanmasınka en önemli fark TÜFE nin dolyalı vergiler dahil hesaplanırken ÜFE’nin derlenmesinde dolaylı vergiler dernenmeye dahil edilmez.

 

Enflasyonu enhızlı bir şekilde etkileyecek değişkenler baz ay/yıl etkisi enerji fiyatları ve döviz kurdur. ÜFE nin dışticarete konu olan ağırlığı daha fazla olduğu için döviz kurunun Tüfeye göre Üfedeki etkisinin daha fazla olması beklenebilinir. Toplam talep de enflasyonu düşürü. Enflasyonu orta-uzun dönemde para ve maliye politikaları etkiler.

 

 

TÜFE aynı zamanda çeşitli alt kalemler ve anlt tanımlar içinde hazırlanmaktadır.

A

Mevsimlik ürünler hariç

 

B

İşlenmemis gıda ürünleri hariç

 

C

Enerji hariç

 

D

(B) ve (C)

İşlenmemiş gıda ürünleri ve enerji hariç TÜFE

E

(C) ve alk. içkiler ile tütün hariç

Enerji, alkollü içkiler ve tütün hariç TÜFE

F

(E) ve fiyatları yönetilen diger ürünler ve dolaylı vergiler hariç

Enerji, alkollü içkiler, tütün, fiyatı yönetilen/yönlendirilen ürünler ve dolaylı vergiler hariç TÜFE

G

(F) ve (B)

Enerji, alkollü içkiler, tütün, fiyatı yönetilen/yönlendirilen ürünler, dolaylı vergiler ve işlenmemiş gıda ürünleri hariç TÜFE

H

(D) ve alk. içkiler, tütün ürünleri ile altın hariç

İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın hariç TÜFE

I

(C), gıda ve alkols.iç, alkollü içk. ile tütün ürün. ve altın hariç

Gıda ve alkolsüz içecekler, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın hariç TÜFE

 

 

 

  

Bu alanda bağzı çalışmalar

 

Enerji Fiyatları ve Enflasyon

Berument, H. and H. Tasci “Inflationary effect of crude oil prices in TurkeyPhysica A, 316(2), 568-80, 2002.

 

Döviz Kurunun Fiyatlar Üzerine Geçişkenliği

Kara,H. ve F. Özgüç “  Döviz Kuru ve İthalat Fiyatlarının Enflasyona Etkisi

 

Enflasyonun çeşitli kalemlerinin birbiri ile ilişkisi

Akdi, Y, H. Berument, S. Cilasun and H. Olgun "The Relationship Between Different Price Indexes: A Set of Evidence from Inflation Targeting Countries”, UNECE's Statistical Journal  Volume 23, Number 2-3, 119 - 125, 2006.

Akdi, H. H. Berument and M. Cilasun "Relationship between Consumer and Wholesale Price IndicesPhysica A, 360(2), 483-92, 2006.

 

Enflasyonnun tahmin edilebilirliliği

Stock, J. and M.W.Watson “Why Has U.S. Inflation Become Harder to Forecast?” JMBC, 2007.

Enflasyonun mevsimselliği

Berument, H. and A. Sahin"Seasonality in inflation volatility: Evidence from Turkey" Journal of Applied Economics 13(1), 39-65, 2010.

 

Enflasyon-Enflasyon Belirsizliği

Berument, MH.,  Y. Yalcin,  and J.O. Yildirim “The inflation and inflation uncertainty relationship for Turkey: a dynamic framework” Empirical Economics 41, 293-309, 2011.

Berument, H., Zubeyir Kilinc and Umit Ozlale “The Missing Link between Inflation Uncertainty and Interest Rates Scottish Journal of Political Economy 52(2), 222-241, 2005.

Berument, H., “Public Sector Pricing Behavior and Inflation Risk Premium in Turkey”, Eastern European Economics, 2003, 41(1), 68-78.

 

Belki yapılmıştır ve benim haberim yoktur ama Türkiye Öreneğinde Yapılmasında Yarar Olan Olası Enflasyon Çalışmaları

1.      TCMB manşet enflasyonu hedeflerken bunun mevsimsellikten uzak kısımlarını perelemek için H &I endkeslerine da bakıyor.  Fakat H&I endekleri ile manşet enflasyonu arasında uzun dönemli bi ilişki olmıyabilir. Dolayıslya

a.       H&I enflasyonları ile manşet enflasyonu arasında bir ilişki varmı ANAVO ile balılınabilinir

b.      H&I endekslerinin logaritması ile manşet TÜFE arasında uzun dönemli bir ilişki varmı oda bakılınabilinir.

2.      TÜFE deki ve onun alt kalaemlerin (A-H), ÜFE deki bir kerelik artış kalıcı ise Enflasyon Hedeflemesi açısından endişelinebilinir ama değilse pek o kadar önemli olmıya bilinir.  Dolayısıyla ÜFE, TÜFE ve alt kalemlerinin atıllığına (persistencysine) bakılınabilinir.

3.      Gıda, enerji gibi br kerelik şok yaşadığımız ürünlerde TÜFE ve ÜFE nin belirli bir şekilde etkilenmesi söz konusu olabilir. Bu ürün fiyatlarındaki değşme ve endeks arasında nasıl bir ilişki var (alt kalemi olmasının dışında), bu üründeki etki ne kadar kalıcı ne kadar uzun sürüyor diye baklınıblinir.  Bunun için tek ürün ve TÜFE (yada ÜFET) den oluşan 2-değişkenli VAR kurulunup sonra ekti tepki tepki analiz yapınıabilinir. Burda Chelosky decomposition kullanıp ilk değişken olarak ürünü fiyatını koymakta yarar var.  Belki çeşitli ürünler arasında TÜFE (yada ÜFE) nin nasıl etkilendiği karşılaştırılınabilinir ama sokların 1_SD değil 1-unit verildiğine emin olmakta yarar var.

4.      TÜFE nin alt kalamelri döviz, talep enerji fiyatlarından nasıl etkileniyor ona baklınabilinir.  Bunun için kolay cross-covariancleler kullanabilimnirken VAR da kullanıabilinir.

5.      Enflasyon beklentilerini belirliyen psikolojik faktörler varmı buna bakılınabilinir.  Mesela Haftanın iş günü etkisi, hava durumu, bir önce açıklanan makro/mikro veri iyi/kötü olması önemli mi? İyi ve kötü very açısından majnatitıda bir asymmetry varmı?

6.      Tarımda tek yıllarda mahsülün iyi ama çift yıllarda mahsülün kötü olduğu düşünülur.  Tarımın TÜFE içindeki ağırlığı söz konusu olunca

a.       TÜFE de böyle bir etki varmı

b.      Hangi alt katögoride bu etki var hangisinde daha yada hada az var.  Bunları rank etmeye çalışabilrtisin

c.       Zaman içersinde yada trade openness arttıkça bu etki (yada etkiler) azalıp artıyormu?

 

 

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE)

Tanim: TÜFE, hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarinin zaman içindeki değişimini ölçmektedir. 2003 temel yıllı TÜFE'nin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır.Bu amaca yönelik olarak hanehalklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate alınmıştır. Bu kavram, tüketim harcamalarından hanehalklarının kendi tüketimlerine yönelik üretimleri ve hanehalkları için geçerli izafi kiraları kapsam dışında bırakmıştır. 

Sınıflamalar: Ağırlıkların tespitinde ve endeks hesaplamasında Amaca Göre Bireysel Tüketim Sınıflaması (COICOP) kullanılmış ve bu harcamalar 12 ana grup 44 alt grup altında toplanmıştır. Endekste 444 madde kapsama alınmıştır.

Uluslararasi ve bölgesel yönerge: EUROSTAT içinde belirtilen ve ilgili uluslararası ve bölgesel standartlarla, Türkiye’nin metodolojisi arasinda önemli bir fark yoktur. 

Ağırlıkların kaynağı: Tüm sosyo-ekonomik gruplardan yaklaşık yıllık 13248 (3 yıl toplamı 39,774) hanehalkı ile yapilan Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, yabancı uyrukluların Türkiye’de yapmış oldukları harcamalar için turizm anketi ve idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileridir.

Cari ağırlıkların ait olduğu dönem: Ocak (t-4) - Aralık (t-2) [1/3 oranında (t-4) yılından, 1/3 oranında (t-3) yılından ve 1/3 oranında (t-2) yılından]. 

Kapsanan işlemler: 2003=100 temel yıllı TÜFE’de, yurtiçinde mal ve hizmet tüketmek amacıyla yapılan, tüm nihai parasal tüketim harcamaları esas alınmaktadır. Endekste tüm il merkezlerinden ve 74 ilçeden fiyat derlenmektedir. Ayda 27.500 işyerinden 375.000 fiyat derlenmekte ve 4176 kiraci endeks kapsamında takip edilmektedir.

Nüfus kapsamı: Endeksin nüfus kapsamı; nüfusun gelir gruplarına veya cografi bölgelere göre herhangi bir ayırım yapılmadan, Türkiye içinde yaşayan toplam nüfus olarak belirlenmiştir.

Coğrafi kapsam: Hanehalklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate alınmıştır.

Fiyat kapsamı: Endeksin fiyat kapsamı, satın alış fiyatları olarak tespit edilmektedir. Fiyatlar, vergiler dahil peşin ödemeler olarak belirlenerek, taksitli satişlar üzerinden fiyatlandirmalar veya anlasmalı fiyatlar dikkate alınmamaktadır. 


 

Madde sepetlerinin ve ağırlıklarının güncellemesi, her yılın sonunda yapılmakta ve zincirleme Laspeyres formülü ile seri devam ettirilmektedir. Her yil Aralık ayı itibari ile, yeni maddeler endekse dahil edilmekte ya da önemini kaybeden maddeler endeksten çikarilmakta ve yeni ağırlıklar endeks hesabında kullanılmaktadır. Cari fiyatlarin, “yeni fiyat referans dönemi (Po)” olan bir önceki Aralık ayının fiyatlarına bölünmesiyle, endeks hesaplanmakta  ve Aralık ayı endeksi ile çarpılarak zincirleme işlemi yapılmaktadır. 

I=w * (Pi / Po)     

I : endeks                                                                       

Pi : cari ay fiyatı          

w : ağırlık

Po: temel yıl fiyatı   

 

It=wi * (Pit / PAralik(t-1)) * IAralik(t-1)  

 

wi  : yeni ağırlık

t : zaman

Madde çeşidi fiyatları geometrik ortalama ile hesaplanmaktadır.

Veri kaynakları: Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, turizm anketi ve idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileridir (cep telefonu-sabit telefon görüşme ücretleri, şans oyunları, sigortalar... ).
 

Veri derleme sistemi: Taze sebze ve meyveler, petrol ve seçilmiş 15 gıda ürünü haftada bir kez ve diger ürünler ayda iki kez; kiralar ayda bir kez derlenmektedir. 

 

Veri işleme: Türkiye’nin tüketici fiyatları endeksi verileri sadece Türkiye Istatistik Kurumu tarafindan işlenmektedir.

İşlemlerin kaydedilme zamanı: Fiyat endeks sonuçları her ayın 3'ünde saat 10:00’ da haber bülteniyle kamuoyuna duyurulur. (Eğer ayın 3'ü haftasonuna denk gelirse takip eden ilk iş günü saat 10:00'da haber bülteni kamuoyuna duyurulur.)
 

Mevsimsel düzeltme: Veri mevsimsel olarak düzeltilmemektedir.


Coğrafi ayrıntı:
 26 Bölge (Istatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey 2) ayrıntısında mevcuttur.


Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri

Tanim: Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri (çekirdek enflasyon), enflasyonun geleceğine ilişkin tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyonun eğilimini belirleyen ve para politikasının oluşmasına yardımcı olan göstergelerdir. Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri, fiyatlarda gözlenen tüm geçici etkilerin arındırılması sonucunda fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen artışı ifade etmektedir.  


Sınıflamalar: Ağırlıkların tespitinde ve endeks hesaplamasında Amaca Göre Bireysel Tüketim Sınıflaması (COICOP) kullanılmıştır.

Uluslararasi ve bölgesel yönerge: EUROSTAT içinde belirtilen ve ilgili uluslararası ve bölgesel standartlarla, Türkiye’nin metodolojisi arasinda önemli bir fark yoktur.

Ağırlıkların kaynağı: Tüm sosyo-ekonomik gruplardan yaklaşık yıllık 13248 (3 yıl toplamı 39,774) hanehalkı ile yapilan Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, yabancı uyrukluların Türkiye’de yapmış oldukları harcamalar için turizm anketi ve idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileridir.
 

Cari ağırlıkların ait olduğu dönem: Ocak (t-4) - Aralık (t-2) [1/3 oranında (t-4) yılından, 1/3 oranında (t-3) yılından ve 1/3 oranında (t-2) yılından].

Kapsanan işlemler: Özel kapsamlı TÜFE göstergelerinin kapsamı;
   
    A. Mevsimlik ürünler hariç TÜFE,
    B. İşlenmemiş gıda ürünleri hariç TÜFE,
    C. Enerji hariç TÜFE,
    D. İşlenmemiş gıda ürünleri ve enerji hariç TÜFE,
    E. Enerji, alkollü içkiler ve tütün hariç TÜFE,
    F. Enerji, alkollü içkiler, tütün, fiyatı yönetilen/yönlendirilen ürünler ve dolaylı vergiler hariç TÜFE,  
    G. Enerji, alkollü içkiler, tütün, fiyatı yönetilen/yönlendirilen ürünler, dolaylı vergiler ve işlenmemiş gıda ürünleri hariç TÜFE,   
     I. İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın hariç TÜFE,
    H. Gıda ve alkolsüz içecekler, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın hariç TÜFE,   

Nüfus kapsamı: Endeksin nüfus kapsamı; nüfusun gelir gruplarına veya cografi bölgelere göre herhangi bir ayırım yapılmadan, Türkiye içinde yaşayan toplam nüfus olarak belirlenmiştir.

Coğrafi kapsam: Hanehalklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate alınmıştır.
 

Fiyat kapsamı: Endeksin fiyat kapsamı, satın alış fiyatları olarak tespit edilmektedir. Fiyatlar, vergiler dahil peşin ödemeler olarak belirlenerek, taksitli satişlar üzerinden fiyatlandirmalar veya anlasmalı fiyatlar dikkate alınmamaktadır.

Madde sepetlerinin ve ağırlıklarının güncellemesi, her yılın sonunda yapılmakta ve zincirleme Laspeyres formülü ile seri devam ettirilmektedir. Her yil Aralık ayı itibari ile, yeni maddeler endekse dahil edilmekte ya da önemini kaybeden maddeler endeksten çikarilmakta ve yeni ağırlıklar endeks hesabında kullanılmaktadır. Cari fiyatlarin, “yeni fiyat referans dönemi (Po)” olan bir önceki Aralık ayının fiyatlarına bölünmesiyle, endeks hesaplanmakta ve Aralık ayı endeksi ile çarpılarak zincirleme işlemi yapılmaktadır. 

I=w * (Pi / Po

I : endeks 
Pi : cari ay fiyatı 
w : ağırlık
Po: temel yıl fiyatı 

It=wi * (Pit / PAralik(t-1)) * IAralik(t-1) 

wi : yeni ağırlık
t : zaman
Madde çeşidi fiyatları geometrik ortalama ile hesaplanmaktadır.

Veri kaynakları: Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, turizm anketi ve idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileridir (cep telefonu-sabit telefon görüşme ücretleri, şans oyunları, sigortalar... ).
Veri derleme sistemi: Taze sebze ve meyveler, petrol ve seçilmiş 15 gıda ürünü haftada bir kez ve diger ürünler ayda iki kez; kiralar ayda bir kez derlenmektedir. 

Veri işleme: Türkiye’nin tüketici fiyatları endeksi verileri sadece Türkiye Istatistik Kurumu tarafindan işlenmektedir.

İşlemlerin kaydedilme zamanı: Fiyat endeks sonuçları her ayın 3'ünde saat 10:00’ da haber bülteniyle kamuoyuna duyurulur. (Eğer ayın 3'ü haftasonuna denk gelirse takip eden ilk iş günü saat 10:00'da haber bülteni kamuoyuna duyurulur.) Mevsimsel düzeltme: Veri mevsimsel olarak düzeltilmemektedir.

 

Coğrafi ayrıntı: Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri Türkiye geneli için oluşturulmaktadır.

Kaynak: TUİK



[*] Bu sayfadaki notlar tamamen kişisel bir derleme olup bu konudaki görüş ve önerilerinizi berument@bilkent.edu.tr adresinize gönderebilirsiniz.