ANXİETE
VE STRESİN BİLİNMEYEN YÜZÜ
KONUYU HAZIRLAYAN: DR. AYSU
KUTLU
STRES NEDİR?
Stres organizmanın
tehdit duygusu ya da acı oluşturan olaylara karşı kendi
dengesini kurabilmek için verdiği normal bir fiziksel
cevaptır.(1)
ANXİETE NEDİR?
Uzun süre yaşanılan
stres sonucu gelişen gerilimli kaygı duygusudur.
Modern yaşam
zorluklar, çatışmalar, talepler ve yetiştirilmesi gereken
görevlerle doludur. Stres pek çok kişi için artık yaşamın olağan
bir parçası haline gelmiştir. Dozunda stres, her zaman kötü
değildir; aksine baskı altındayken yapabileceğimizin en iyisini
yapmamız yönünde bizi motive de edebilir. Ama sürekli acil
modunda yaşıyorsak bedenimiz ve zihnimiz bunun bedelini
ödeyecektir.(1)
STRESİN SEBEPLERİ
Kişi üzerinde yoğun
talep oluşturan ya da kişiyi uyuma zorlayan herhangi bir faktör
strese neden olabilir.
Strese neden olan
durumlar ve baskılara stresörler denir. Stresörler yoğun çalışma
temposu ya da problemli bir ilişki (evlilik) gibi yalnızca
negatif kökenli olmak durumunda değillerdir; evlenmek, yeni bir
ev satın almak, üniversiteye başlamak ya da yeni bir kursa
katılmak gibi (ör: dans kursu gibi) pozitif kökenli de
olabilirler.
STRESİN SIK RASTLANAN DIŞ
SEBEPLERİ
Melinda
Smith,M.A, Robert Segal,M.A, Jeanne Segal Ph.D, HELP GUIDE ORG.,
Uderstanding stres: Symptoms, Signs, Causes and Effects
makalesinden alıntılanmıştır.
STRESİN SIK
RASTLANAN İÇ SEBEPLERİ
Melinda
Smith,M.A, Robert Segal,M.A, Jeanne Segal Ph.D, HELP GUIDE ORG.,
Uderstanding stres: Symptoms, Signs, Causes and Effects
makalesinden alıntılanmıştır.
AŞIRI STRESİN
UYARICI BELİRTİ VE BULGULARI
BİLİŞSEL
BULGULAR
DUYGUSAL
BULGULAR
-
Psikolojik durumun hızlı değişmesi (moody)
-
Hassasiyet ve çabuk sinirlenme, rahatlayamama
-
Aşırı yüklenmişlik duygusu
-
Yalnızlık duygusu ve kendini izole etme
-
Depresyon ve genel mutsuzluk
·
·
·
·
FİZİKSEL
BULGULAR
DAVRANIŞSAL
BULGULAR
-
Gereğinden çok / az yemek
-
Gereğinden çok / az uyumak
-
Kendini soyutlamak (yalnızlaştırmak)
-
Sorumlulukları ertelemek
-
Rahatlama amaçlı alkol, sigara ya da ilaç
kullanmak
-
Tırnak yemek ya da volta atmak gibi sinirli
davranışlar
Bu belirti ve
bulguların ne kadar çoğuna sahipseniz o kadar fazla stresle
yüklenmişsiniz demektir.
KRONİK STRES BULGULARI
Uzun süre strese maruz kalmak ciddi sağlık sorunlarına neden
olabilir. Kronik stres vücuttaki tüm sistemlerin çalışmasını
etkiler:
-
Kan basıncını artırır.
-
Immün sistemi (bağışıklık sistemini) baskılar, vücudun kendi
dokularına karşı reaksiyon gösterdiği otoimmun hastalıklar
denilen hastalıklar gelişebilir.
-
Kalp krizi ve beyin kanaması riskini artırır.
-
Kısırlığa yol açar.
-
Egzama, sedef hastalığı gibi cilt hastalıklarının
alevlenmesini artırır.
-
Yaşlanmayı hızlandırır.
-
Anxiete ve depresyona karşı kişiyi hassas hale getirir.
STRESİN ETKİ MEKANİZMASI
Organizma stresle karşılaştığında beyinin hipotalamus bölgesi
uyarılır. Hipotalamus bölgesi de beyin tabanında bulunan pituiter
bezi (hipofiz bezini) uyarıp buradan hormon salınımına yol
açar. Hipofizden salgılanan ACTH (Adrenokortikotropik hormon)
aracılığıyla böbreküstü bezinden vücudun solunum,dolaşım başta
olmak üzere pek çok sistemini uyaran 30 adet hormonun salınımı
başlatılır. Bu kimyasalların temeli Kortizol dür. Kortizol stres
hormonu olarak da bilinir. Bu hormon,aşırı stresli ve yoğun anxieteye sahip kişilerin kanlarında yüksek konsantrasyonlarda
bulunmuştur. Kortizol, kanda uzun süre yüksek konsantrasyonda
kaldığında vücutta hücre hasarına yol açar.
Yapılan araştırmalar, anxieteli kişilerin stres tehdidi geçtiği
halde hipotalamus-hipofiz-böbreküstü bezi ekseninin
durdurulmasında problem olduğunu ortaya koymuştur.
Anxietenin beyinin planlama,organize etme, muhakeme etme ile
ilgili düşüncelerimizin toplandığı Prefrontal kortex bölgesi ile
de çok yakından bağlantılı olduğunu yapılan araştırmalar
göstermiştir.Bu nedenledir ki, yoğun stres ve uzun süre anxiete
yaşayan kişilerde bu yetilerle ilgili ciddi zorluklar ortaya
çıkmaktadır.
STRESLİ YAŞAM DENEYİMLERİNİN POZİTİF ETKİLERİ
Araştırmalar kişinin yaşamını değiştirecek kadar güçlü etkiye
sahip olayların kişiyi de değiştirdiğini ve bundan bazı kişiler
yarar görürken, bazılarının ise üstesinden gelemediklerini
göstermiştir.
Ayrıca, araştırmalar sonucu optimizm ve pesimizmin yani yaşama
olumlu ya da karamsar bakışın, stresli yaşam olayları karşısında
kişinin tavrını belirlediği ve uzun dönem uyumunu etkilediği
ortaya çıkmıştır. Optimist kişiler (kendileri ve geleceklerine ait
pozitif beklentiler içinde olan kişiler) zor durumlarda yaşama
negatif bakan kişilerden çok daha fazla dirençlidirler. Stresli
yaşam olaylarını takiben depresyonun başlamasına pesimist
beklentiler aracılık eder.Pesimizm kişiyi stres
altındayken, problem çözme mekanizmalarının fark edilmesini
engelleyecek şekilde bir kısır döngüye sokar.
Yaşamdaki ciddi kayıplar anxieteden çok ciddi depresyona,buna
karşılık ciddi tehdit ya da tehlike duygusu yaratan olaylarsa
depresyondan çok anxiete gelişimine yol açarlar.
Genlerde psişik olaylarda oldukça etkilidir.Örneğin OKB
lu (Obsesif Kompulsif Bozukluk) bir ebeveyne sahip bir çocuğun bu
hastalığı geliştirme riski, böyle bir ebeveyne sahip olmayan bir
çocuktan 5 kez fazladır (4)
Ciddi stresli olgulardan sonra organizmada 3 önemli düşünsel
alanda kayda değer değişimler görülmektedir ki bunlar:
a)
Benlik
b)
Sosyal ilişkiler
c)
Kişilik gelişimi ve yaşam öncelikleridir.
Bu kavramları kısaca açarsak:
BENLİK:
Ciddi yaşam stresörlerinden sonra benlikte oluşan
pozitif değişiklikler,kişinin kendisini çok daha güçlü bir insan
olarak görmesi ve bu stresörleri yaşamın
kaçınılmaz, ancak üstesinden gelinebilir engelleyicileri olarak
yorumlaması şeklindedir.
SOSYAL İLİŞKİLER:
Stresli yaşantı kişinin sosyal çevresi ile
bağlantılarının güçlenmesine yol açabilir.Bu ise,duygu durumunu
çok daha pozitif etkiler.
KİŞİLİK GELİŞİMİ VE YAŞAM ÖNCELİKLERİ:
Kişi stres altında
kendisine dair algılarını değiştirebilir ve önceden ihmal etmiş
olduğu yaşam önceliklerine daha fazla vakit ayırmaya
başlayabilir.
SONUÇ
Zorlu tecrübeler yukarıda tanımlanan pek çok hassasiyete yol
açsa da,kişilik değişimi,gelişimi,kişinin kendini yeniden
değerlendirmesi,kendine,kendi yaşamına ve sevdiklerine ilişkin
bakışını derinleştirmesine yeni bir şans vermesi gibi pek çok
açıdan kişiye yeni olanaklar sunar. Zorluğu fırsata değiştirme
yetisi buradaki araştırmalardan çıkan en etkileyici sonuçtur ve
bu da insanoğlunun hiç de azımsanmayacak oranda görülen
esnekliğine dikkati çeker.Nazi toplama kamplarında kendi
tecrübesini yaşayıp,kendi gözlemlerini yapan Viktor Frankl(1963)
bu esnekliği şu cümlesi ile çok güzel vurgulamıştır: ‘Bir durumu
değiştirmeye muktedir olmadığımızda, kendimizi değiştirerek
meydan okuyabiliriz’.
Viktor Frankl: 1940 lı yıllarda ömrünün bir kısmını Nazilerin
toplama kamplarında geçirmiş,Viyana doğumlu nöroloji ve
psikoloji profesörü
Kaynaklar:
-
Melinda
Smith,M.A.,Robert Segal,M.A.,Jeanne Segal,Ph.D
Understandingstres: Symptoms, sings, causes and effects help
guide. Org, Last updated: December 2011
-
Jerry Shaw,University of Liverpool,’POSITIVE EFFECTS OF
ANXIETY’ Livestrong. Com, Sep, 2, 2010
-
John A.Updegraff,Shelley E.Taylor ‘FROM VULNERABILITY TO
GROWTH:POSITIVE AND NEGATIVE EFFECTS OF STRESSFUL LIFE EVENTS’
In J.Harveyand E.Miller(Eds) Loss and Trauma: General and Close
Relationship Perspectives(pp.3-28) Philedelphia,PA:Brunner-Routledge.
2000
-
Alice Park,Deidre Van Dyk ‘TWO FACES OF ANXIETY’ Time
;12/5/2011,Vol.178 Issue22,p54-65
Web sayfasının dizaynı Aytuna Devrim Canbul tarafından
yapılmıştır. |